ભારતીય UPI 2016માં બહુ ઓછા લોકો UPIના નામથી વાકેફ હતા. તે જ સમયે, આજના સમયમાં, દરેક વ્યક્તિ UPI દ્વારા ઓનલાઈન પેમેન્ટ કરી રહ્યો છે. UPIએ ભારતનું ચિત્ર બદલી નાખ્યું છે એમ કહેવું ખોટું નહીં હોય. ડિજિટલ યુગમાં ભારતના પ્રવેશમાં UPIએ પણ યોગદાન આપ્યું છે. આજે, UPI વિશ્વના ઘણા દેશોમાં પોતાનો ધ્વજ લહેરાવી રહ્યું છે.
યુનાઈટેડ પેમેન્ટ્સ ઈન્ટરફેસ (UPI) એ એપ્રિલ 2016 સુધી સાંભળ્યું ન હતું. જ્યારે આજે આ શબ્દ દરેકની જીભ પર છે. થોડા વર્ષો પહેલા સુધી કોઈએ વિચાર્યું ન હતું કે તેનો ઉપયોગ કરિયાણાથી લઈને મોલ સુધી થશે. આજે ઘરની બહાર નીકળતી વખતે તમે તમારું પાકીટ ભૂલી જાઓ તો પણ તમે બેદરકાર બની જાવ છો. બીજી તરફ થોડા વર્ષો પહેલા ઘરની બહાર નીકળતી વખતે પર્સમાં રહેલી રકમ પર ધ્યાન આપવામાં આવ્યું હતું.
સંમત થયા કે UPIના શરૂઆતના વર્ષો એટલા સફળ ન હતા, પરંતુ 2021 સુધી UPIના માર્કેટ શેરમાં જબરદસ્ત વધારો થયો છે. 2016-2017 સુધીમાં, ક્રેડિટ કાર્ડથી ચૂકવણીનો હિસ્સો 36 ટકા હતો અને તે સમયે UPIનો હિસ્સો માત્ર 6 ટકા હતો. બીજી તરફ, નાણાકીય વર્ષ 2021 માં, UPIનો હિસ્સો વધીને 63 ટકા થયો હતો અને ક્રેડિટ કાર્ડ દ્વારા ચુકવણી માત્ર 9 ટકા હતી. UPI એ માત્ર ચૂકવણી કરવાનું માધ્યમ નથી, પરંતુ તેણે લાખો લોકોને ડિજિટલ પેમેન્ટ પ્લેટફોર્મ સાથે જોડવામાં સક્ષમ બનાવ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં UPI એ ભારતનું ચિત્ર બદલવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે એમ કહેવું અતિશયોક્તિ નહીં ગણાય.
UPI એ એક નવા યુગની શરૂઆત કરી
ભલે નેટ બેન્કિંગ યુપીઆઈના આગમન પહેલા શરૂ થઈ ગયું હતું. પરંતુ, તે સમયે પણ લોકો નેટ બેન્કિંગ કરતાં ભૌતિક બેન્કિંગને પ્રાધાન્ય આપતા હતા. તેની પાછળનું સૌથી મોટું કારણ વિશ્વાસનો અભાવ હતો. ખરેખર, ઘણા લોકો માનતા હતા કે નેટ બેન્કિંગ દ્વારા તેમની સાથે છેતરપિંડી થઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં UPI એ લોકોમાં પોતાની ઓળખ બનાવી. આજે લોકો કરિયાણાની દુકાનમાં નાની નાની વસ્તુઓ માટે પણ UPI દ્વારા ચૂકવણી કરે છે.
દેશની બેંકો પણ કેશલેસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે UPIને મદદ કરી રહી છે. ઘણી બેંકો તેમના ડેબિટ અને ક્રેડિટ કાર્ડને UPI સાથે લિંક કરવાની સુવિધા આપી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં લોકોનો ઝોક UPI તરફ વધી રહ્યો છે. જો તમે તમારી આજુબાજુ નજર કરશો તો તમને દેખાશે કે આજના સમયમાં દરેક વ્યક્તિના ફોનમાં UPI અથવા BHIM UPI, PhonePe, Paytm, Google Pay, Slide અને Mobikwik જેવી ઓનલાઈન પેમેન્ટ એપ હશે.
કોવિડ-19 પ્રેરિત ડિજિટલ પેમેન્ટ
માત્ર આપણો દેશ જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વ કોવિડ-19 મહામારી સામે ઝઝૂમી રહ્યું છે. કોવિડ-19 રોગચાળાએ સમગ્ર દેશમાં ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે. કોવિડ-19ના પ્રથમ બે તરંગોએ UPI માટે નાના પડકારો ઊભા કર્યા હશે. પરંતુ, દેશની અર્થવ્યવસ્થાને વધારવામાં તેનો મોટો ફાળો છે. કોવિડ-19ના સમયે તેમનો ડર આખા દેશમાં હતો. લોકો ભૌતિક ચલણ એટલે કે નોટ અને સિક્કાને બદલે UPI પેમેન્ટ લેવાનું પસંદ કરવા લાગ્યા.
UPI નેટવર્કે જુલાઈ 2022માં એક આંકડો જાહેર કર્યો હતો. તે ડેટા અનુસાર, જુલાઈ 2022 માં, UPI દ્વારા 6.28 અબજ વ્યવહારો થયા હતા. આમાં 10.63 ટ્રિલિયન રૂપિયાના વ્યવહારો થયા હતા. આવી સ્થિતિમાં, અમને સ્પષ્ટપણે જાણવા મળી રહ્યું છે કે UPI એ દેશના લોકોમાં પોતાનું મહત્વનું સ્થાન બનાવી લીધું છે. આ સિવાય નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI)ના ડેટા અનુસાર જુલાઈ 2022માં દેશની 338 બેંકો UPI સાથે જોડાઈ હતી. આજે પણ આ આંકડાઓમાં વધારો જોવા મળી રહ્યો છે. UPI મોકલનાર બેંકોમાં સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા, HDFC બેંક લિમિટેડ અને બેંક ઓફ બરોડાનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે, Paytm પેમેન્ટ્સ બેંક, યસ બેંક લિમિટેડ અને સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા UPIની લાભાર્થી બેંકો છે.
યુપીઆઈ વિશ્વમાં પણ પોતાનો મહિમા ફેલાવી રહ્યું છે
ભારતમાં તેની પાંખો ફેલાવ્યા પછી, UPI એ તેની વૃદ્ધિની ગતિ ધીમી કરી નથી. તેણે હવે દુનિયામાં પોતાનો ઝંડો ફરકાવવાની રેસ શરૂ કરી છે. UPIએ ઘણા દેશોમાં પોતાનો ધ્વજ ફરકાવ્યો છે. આજે જ્યારે કોઈપણ ભારતીય સિંગાપોર, ભૂતાન અને નેપાળની મુલાકાતે જાય છે ત્યારે તે ગર્વથી કહે છે કે અમે UPI કરીશું. જ્યારે થોડા વર્ષો પહેલા લોકોને કરન્સી એક્સચેન્જ કરવાની જરૂર હતી. 17 જૂન, 2022 ના રોજ, NPCI એ જાહેરાત કરી કે તે UPI સાથે જોડાણ કરી રહી છે. આ જોડાણ પછી, મલેશિયા, વિયેતનામ અને થાઈલેન્ડ જેવા ઘણા એશિયન બજારોમાં UPI દ્વારા ચૂકવણી શરૂ થઈ ગઈ છે. આ સાથે UPI ટૂંક સમયમાં UAE પહોંચી જશે.
અગાઉના દિવસે નાણાકીય નીતિના નિર્ણયની જાહેરાત કરતા, ભારતીય રિઝર્વ બેંકના ગવર્નરે માહિતી આપી હતી કે જાપાન પણ UPIના ઉપયોગને મંજૂરી આપવા જઈ રહ્યું છે.
ડિજિટલ પેમેન્ટની રેસમાં ભારત ટોચ પર છે
તાજેતરના એક રિપોર્ટમાં સામે આવ્યું છે કે ભારત ડિજિટલ પેમેન્ટની યાદીમાં ટોચ પર છે. ગયા વર્ષે 2022માં UPI દ્વારા 89.5 મિલિયન ટ્રાન્ઝેક્શન થયા છે. અમને જાણીને નવાઈ લાગી છે કે દુનિયાના ચાર મોટા દેશોમાં ભારતનું ડિજિટલ પેમેન્ટ સૌથી વધુ છે. આવી સ્થિતિમાં અમે ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યા છીએ, સાથે જ દેશના વિકાસમાં પણ યોગદાન આપી રહ્યા છીએ. વધી રહેલા ડિજિટલ પેમેન્ટ અંગે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું કે તે સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે ભારતની ગ્રામીણ અર્થવ્યવસ્થા બદલાઈ રહી છે.