ભારત આજે હિન્દુસ્તાન ઈન્ડિયા વગેરે નામોથી પણ ઓળખાય છે. પરંતુ આ બધામાં ભારત એકમાત્ર નામ છે જે સૌથી જૂનું છે. તેનું વર્ણન શાસ્ત્રોમાં પણ જોવા મળે છે. ભરત ઉપરાંત અન્ય નામો પણ પ્રાચીનકાળમાં પ્રચલિત હતા. આવો જાણીએ દેશને ભારત નામ કેવી રીતે પડ્યું અને અન્ય નામોનો ઈતિહાસ પણ જાણીએ.
પ્રાચીન કાળથી, ભારતને જંબુદ્વીપ, ભરતખંડ, હિમવર્ષ, અજ્ઞાભાવર્ષ, ભારતવર્ષ, આર્યાવર્ત, હિંદ, હિન્દુસ્તાન અને ભારત જેવા જુદા જુદા નામો છે. પરંતુ આ બધા નામો પૈકી ભરત સૌથી વધુ લોકપ્રિય અને લોકપ્રિય રહ્યું છે. આ નામ પાછળ ઘણી વાર્તાઓ છે. પરંતુ ભારત નામ મેળવવાની ભારતની સૌથી લોકપ્રિય અને લોકપ્રિય વાર્તા રાજા ભરત સાથે સંબંધિત છે, જે રાજા દુષ્યંત અને શકુંતલાના પુત્ર હતા.
ભરત રાજાની વાર્તા
મહાભારતના આદિપર્વની કથા અનુસાર શકુંતલા મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર અને અપ્સરા મેનકાની પુત્રી હતી. જેમના ગાંધર્વ લગ્ન પુરુવંશી રાજા દુષ્યંત સાથે થયા હતા. તેમના પુત્રનું નામ ભરત હતું. કણ્વ ઋષિએ તેમના બાળકોને આશીર્વાદ આપ્યા કે ભરત પછીથી ચક્રવર્તીનો સમ્રાટ બનશે અને ભારતની આ ભૂમિ તેમના નામથી પ્રખ્યાત થશે. ઋષિના આશીર્વાદ અનુસાર, ભરત પાછળથી ચક્રવર્તી સમ્રાટ બન્યો, જેને ચારેય દિશાઓની ભૂમિનો સ્વામી કહેવામાં આવે છે. સમ્રાટ ભરતના નામ પરથી દેશનું નામ ‘ભારતવર્ષ’ રાખવામાં આવ્યું હતું.
આ નામ સાથે સંબંધિત અન્ય વાર્તાઓ છે
ભારત દેશના નામ પાછળ બીજી ઘણી પ્રચલિત માન્યતાઓ છે. જે મુજબ ભારત નામની ઉત્પત્તિ પ્રાચીન ભારતના ચક્રવર્તી સમ્રાટ રાજા મનુના વંશજ ભગવાન ઋષભદેવના પુત્ર ભરત સાથે સંબંધિત છે. તેનું વર્ણન શ્રીમદ ભાગવત અને જૈન ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે. ઋષભદેવ સ્વયંભુ મનુની પાંચમી પેઢી છે. તેમને બે પુત્રો હતા – ભરત અને બાહુબલી. જ્યારે બાહુબલીએ ત્યાગ કર્યો ત્યારે ઋષભે ભરતને ચક્રવર્તી સમ્રાટ બનાવ્યો.
બીજી એક વાર્તા અનુસાર, ભગવાન શ્રી રામના નાના ભાઈ રાજા ભરત, રાજા દશરથ અને કૈકેયીના બીજા પુત્ર હતા. જ્યારે રામજી 14 વર્ષ માટે વનવાસમાં ગયા ત્યારે ભરતે સિંહાસન સંભાળ્યું અને રાજ્યનો વિસ્તાર કર્યો. કહેવાય છે કે તેમના કારણે જ આ દેશનું નામ ભારત પડ્યું.
અન્ય નામોનો અર્થ જાણો
જંબુદ્વીપ – સંસ્કૃત ભાષામાં, જંબુદ્વીપનો અર્થ થાય છે જ્યાં “જંબુ વૃક્ષો” ઉગે છે. પ્રાચીન સમયમાં ભારતમાં રહેતા લોકોને જંબુદ્વીપવાસી કહેવામાં આવતા હતા. જંબુદ્વીપ શબ્દનો ઉપયોગ ચક્રવર્તી સમ્રાટ અશોક દ્વારા પણ ઈ.સ. પૂર્વે ત્રીજી સદીમાં તેમના પ્રદેશનું પ્રતિનિધિત્વ કરવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો, જેના પુરાવા ઈતિહાસમાં મળે છે.
હિમવર્ષ – હિમાલયના નામ પરથી ભારતને હિમવર્ષ કહેવામાં આવતું હતું. વાયુ પુરાણમાં ઉલ્લેખ છે કે ઘણા સમય પહેલા ભારતવર્ષનું નામ હિમવર્ષ હતું.
આર્યાવર્ત – આર્યાવર્તનો શાબ્દિક અર્થ થાય છે શ્રેષ્ઠ લોકોનું નિવાસસ્થાન. એવું કહેવાય છે કે આર્યો ભારતના મૂળ રહેવાસી હતા. તેઓ દરિયાઈ માર્ગે ભારત પહોંચ્યા અને દેશ આર્યો દ્વારા વસાવાયો. આ કારણથી આ દેશને આર્યાવર્ત અથવા આર્યોની ભૂમિ કહેવામાં આવે છે.
અજ્ઞાનવર્ષા – અજ્ઞાનવર્ષા પણ ભારતના જૂના નામોમાંનું એક છે. ભારતવર્ષનું નામ પાછળથી ઋષભદેવના સો પુત્રોમાંના મોટા પુત્ર ભરતના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું હતું.
