તાજેતરમાં કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા કઈ કંપનીને મહારત્ન અને નવરત્નનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. તે આપવાનું ધોરણ શું છે અને હાલમાં દેશમાં કેટલી મહારત્ન અને નવરત્ન કંપનીઓ છે. ચાલો જાણીએ.
ભારત સરકારે તાજેતરમાં ઓઈલ ઈન્ડિયા લિમિટેડને મહારત્નનો દરજ્જો અને ONGC વિદેશ લિમિટેડને નવરત્નનો દરજ્જો આપ્યો છે. નાણા મંત્રાલયની મંજૂરી બાદ આ બંને કંપનીઓની સત્તા વધી છે. હવે આ કંપનીઓ અમુક હદ સુધી બિઝનેસના નિર્ણયો જાતે લઈ શકશે. આ સાથે હવે દેશમાં 13 મહારત્ન અને 13 નવરત્ન કંપનીઓ છે.
અગાઉ ઓઈલ ઈન્ડિયા નવરત્ન અને ઓએનજીસી વિદેશ લિમિટેડ મિનીરત્ન કેટેગરી-1માં નોંધાયેલા હતા. મહારત્ન યાદીમાં સામેલ થવા માટે કોઈપણ સરકારી કંપની પાસે નવરત્નનો દરજ્જો હોવો જરૂરી છે. છેલ્લા ત્રણ વર્ષનું સરેરાશ ટર્નઓવર રૂ. 25,000 કરોડ અને નફો રૂ. 2,500 કરોડ હોવાથી વૈશ્વિક હાજરી પણ જરૂરી છે. ઓઈલ ઈન્ડિયા લિમિટેડની સ્થાપના 1959માં થઈ હતી. તેનું મુખ્ય મથક દુલિયાજાન, આસામમાં છે. આ કંપનીનું મુખ્ય કામ ક્રૂડ ઓઈલ અને કુદરતી ગેસનું સંશોધન, ઉત્પાદન, પરિવહન વગેરે છે. તેના અધ્યક્ષ ડો.રણજીત રત્ના છે.
આ ક્રમમાં ONGC વિદેશ લિમિટેડને નવરત્નનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. અત્યાર સુધી તે મિનીરત્ન-વન કેટેગરીમાં નોંધાયેલું હતું. આ કંપની ક્રૂડ ઓઈલ અને નેચરલ ગેસના ક્ષેત્રમાં પણ કામ કરે છે. ગયા નાણાકીય વર્ષમાં તેનું ટર્નઓવર રૂ. 11,676 કરોડ હતું અને ચોખ્ખો નફો રૂ. 1700 કરોડ હતો. નવરત્ન બનવા માટે મિનીરત્ન શ્રેણી એકમાં હોવું જરૂરી છે. બોર્ડમાં ચાર સ્વતંત્ર ડિરેક્ટર હોવા જોઈએ. કંપનીની નેટવર્થ, ચોખ્ખો નફો સહિત અન્ય ઘણા મુદ્દાઓ પર 60 ટકા માર્ક્સ મેળવવા જરૂરી છે. આ માટે સરકારે ફોર્મેટ નક્કી કર્યું છે. તેની સ્થાપના વર્ષ 1965માં કરવામાં આવી હતી.
આ દેશની મહારત્ન કંપનીઓ છે
ભારત હેવી ઇલેક્ટ્રિકલ્સ લિમિટેડ
ભારત પેટ્રોલિયમ કોર્પોરેશન લિમિટેડ
કોલ ઈન્ડિયા લિમિટેડ
જેલ ઈન્ડિયા લિમિટેડ
હિન્દુસ્તાન પેટ્રોલિયમ કોર્પોરેશન લિમિટેડ
ઈન્ડિયન ઓઈલ કોર્પોરેશન લિમિટેડ
NTPC લિમિટેડ
ઓએનજીસી
પાવર ફાઇનાન્સ કોર્પોરેશન
પાવર ગ્રીડ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા
રૂરલ ઇલેક્ટ્રિફિકેશન કોર્પોરેશન લિમિટેડ
સ્ટીલ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ
ઓઈલ ઈન્ડિયા લિમિટેડ
ભારતમાં કેટલી નવરત્ન કંપનીઓ છે?
ભારત ઈલેક્ટ્રોનિક્સ લિમિટેડ
કન્ટેનર કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ
એન્જિનિયર્સ ઈન્ડિયા લિમિટેડ
હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ
મહાનગર ટેલિફોન નિગમ લિમિટેડ
નેશનલ એલ્યુમિનિયમ કંપની લિમિટેડ
નેશનલ બિલ્ડીંગ કન્સ્ટ્રક્શન કોર્પોરેશન લિમિટેડ
નેયવેલી લિગ્નાઈટ કોર્પોરેશન લિમિટેડ
NMDC લિમિટેડ
રેલ વિકાસ નિગમ લિમિટેડ
રાષ્ટ્રીય ઈસ્પાત નિગમ લિમિટેડ
શિપિંગ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ
ONGC વિદેશ લિમિટેડ