ઈરાન SCOનું સભ્ય બનવાથી વૈશ્વિક સ્થિતિના સંદર્ભમાં રશિયાની સ્થિતિ મજબૂત થશે. તે જ સમયે, અમેરિકા અને ઈરાનમાં 36 ના આંકડાને કારણે તે તણાવમાં છે. યુક્રેન યુદ્ધમાં ઈરાન પણ રશિયાની મદદ કરી રહ્યું છે. SCOના સભ્ય બન્યા બાદ રશિયા-ઈરાનની નિકટતા વધુ વધશે. ઈરાનના ચાબહાર પોર્ટથી ભારતને આર્થિક, વ્યૂહાત્મક લાભ મળશે.
અત્યાર સુધી માત્ર ભારત, પાકિસ્તાન, ચીન, રશિયા, ઉઝબેકિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન શાંઘાઈ સમિટ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (SCO)ના સભ્ય હતા. પરંતુ હવે રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ પુતિને આમાં ઈરાનને પણ સામેલ કરી દીધું છે. આમ હવે SCOમાં ઈરાન સહિત કુલ આઠ સભ્યો છે. ઈરાન SCOનું સભ્ય બનશે તો ભારત પર શું અસર થશે અને તેનાથી રશિયાને કેટલો ફાયદો થશે. આ જાહેરાતથી અમેરિકા કેમ તણાવમાં આવી ગયું છે. ઈરાનના આગમનથી પાકિસ્તાન, ચીન અને અન્ય સભ્ય દેશોને કેટલો ફાયદો કે નુકસાન થશે. ચાલો તમને સ્ટેપ બાય સ્ટેપ સમજાવીએ.
ઈરાનને SCOનો સભ્ય બનાવતા પહેલા એ સમજવું જરૂરી છે કે આ સંગઠન શું છે અને તે કેટલું મહત્વનું છે. તમને જણાવી દઈએ કે SCO સમિટની સ્થાપના વર્ષ 2001માં રશિયા અને ચીન દ્વારા ઉઝબેકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન અને તાજિકિસ્તાન જેવા દેશો દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તે એક મહત્વપૂર્ણ પ્રાદેશિક પ્રભાવશાળી અને આર્થિક સુરક્ષા બ્લોક છે. ભારત અને પાકિસ્તાનને વર્ષ 2017માં આ આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનના સભ્ય બનાવવામાં આવ્યા હતા. રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ પુતિનના પ્રસ્તાવ પર ભારત અને ચીનની ભલામણ પર પાકિસ્તાનને સભ્ય બનાવવામાં આવ્યું હતું. જ્યારથી ભારત SCOનું સભ્ય બન્યું છે ત્યારથી પીએમ મોદીએ આ સંગઠનની ઉપયોગિતાને ખૂબ ઊંચા સ્તરે પહોંચાડી છે. કારણ કે વર્ષ 2018માં પહેલીવાર વડાપ્રધાને SCOનો અસલી હેતુ જણાવ્યો હતો.
SCO નો ઉદ્દેશ્ય
ભારત SCO ના સભ્ય બન્યા પછી વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ તેને પ્રથમ વખત SECURE નામ આપ્યું. વડા પ્રધાને કહ્યું કે આનો અર્થ છે એસ-ટુ સુરક્ષા, ઈ-ટુ આર્થિક વિકાસ, સી-ટુ કનેક્ટિવિટી, યુ-ટુ યુનિટી (એકતા), આર- પ્રાદેશિક અખંડિતતા માટે આદર એટલે કે પ્રાદેશિક અખંડિતતા અને સાર્વભૌમત્વનું સન્માન, ઈ-ટુ પર્યાવરણ એટલે કે પર્યાવરણીય રક્ષણ.. આ રીતે પીએમ મોદીએ SCO સમિટની પ્રકૃતિ અને વ્યાખ્યા જ બદલી નાખી. જેના કારણે રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ પુતિન સહિત ઉઝબેકિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન અને કિર્ગિસ્તાન જેવા દેશો પણ પીએમ મોદીના વિશ્વાસમાં આવી ગયા. SCO હવે નિર્ધારિત ઉદ્દેશ્યોને પૂર્ણ કરવા માટે PM મોદીના મંત્ર અનુસાર કામ કરી રહ્યું છે.
ઈરાનને SCO ના સભ્ય બનાવવાથી રશિયાને શું ફાયદો થશે?
હવે પહેલો સવાલ એ છે કે શા માટે રશિયાએ ઈરાનને SCOનો સભ્ય બનાવવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. છેવટે, ઇરાન SCO ના સભ્ય બનવાથી પુતિનને શું ફાયદો થશે અને આ સંગઠનમાં સામેલ થવાથી ઇરાનને શું ફાયદો થશે. હકીકતમાં, યુક્રેન યુદ્ધના કારણે રશિયા આ સમયગાળા દરમિયાન સમગ્ર વિશ્વથી અલગ પડી ગયું છે. યુરોપ અને તમામ પશ્ચિમી દેશોએ રશિયા પર ઘણા નિયંત્રણો લાદ્યા છે, જેનું યુરોપ અને પશ્ચિમી દેશો દ્વારા પાલન કરવામાં આવી રહ્યું છે. રશિયાની ખાનગી સેના વેગનર ગ્રૂપનો બળવો ભલે પછીથી ઠંડો પડી ગયો હોય, પરંતુ આ ઘટનાએ દુશ્મનને મજબૂત થવાની અને પુતિનને નબળા સાબિત કરવાની તક પણ આપી છે.
આવી સ્થિતિમાં, એસસીઓ એકમાત્ર આંતરરાષ્ટ્રીય એશિયાઈ સંસ્થા છે જે રાષ્ટ્રપતિ પુતિન પાસે છે જેના દ્વારા તેઓ પોતાની શક્તિ બતાવી શકે છે. SCOનો પરિવાર જેટલો વધશે તેટલો પુતિન અને રશિયાની શક્તિ વધશે. કારણ સ્પષ્ટ છે કે SCOના તમામ સભ્ય દેશો રશિયાના શ્રેષ્ઠ મિત્રો છે. ભારત, ચીન, પાકિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન, ઉઝબેકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન અને હવે ઈરાન રશિયા સાથે ખૂબ જ સૌહાર્દપૂર્ણ સંબંધો ધરાવે છે. આવી સ્થિતિમાં યુક્રેન યુદ્ધ દરમિયાન પણ આ તમામ દેશો પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રીતે પુતિનની સાથે ઉભા રહ્યા છે. તેથી જ હવે ઈરાનના આગમન સાથે પુતિનની શક્તિ વધી છે.
ઈરાનના સભ્ય બનવાથી અમેરિકા અને યુક્રેનને આંચકો લાગ્યો છે
SCO દ્વારા રાષ્ટ્રપતિ પુતિને પશ્ચિમી દેશોને પોતાની શક્તિનો અહેસાસ કરાવ્યો છે. રશિયા દ્વારા ઈરાનને SCO ના સભ્ય તરીકે સામેલ કરવાથી યુક્રેન અને યુએસ નારાજ થયા છે. યુક્રેનના રોષનો અંદાજ એ વાત પરથી પણ લગાવી શકાય છે કે જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ પુતિન વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા SCOમાં સામેલ થઈ રહ્યા હતા ત્યારે યુક્રેને રશિયા પર હુમલો કર્યો હતો. યુક્રેને રશિયાની રાજધાની મોસ્કો પર અનેક ડ્રોન બોમ્બ વરસાવ્યા હતા. જોકે, રશિયન અધિકારીઓના જણાવ્યા અનુસાર, યુક્રેનના ડ્રોન હુમલાને નિષ્ફળ બનાવવામાં આવ્યો હતો.
સાથે જ અમેરિકાના રોષનું કારણ પણ સ્પષ્ટ છે. ઈરાન રશિયાનો સૌથી સારો મિત્ર છે અને આ બંને દેશોનો આંકડો અમેરિકાથી 36 છે. ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિ ઈબ્રાહિમ રાયશી અને રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ પુતિન વચ્ચેની મિત્રતા વિશ્વને જાણીતી છે. આટલું જ નહીં, ઈરાન રશિયાને શસ્ત્રો અને ડ્રોન આપીને યુક્રેન યુદ્ધમાં મદદ કરી રહ્યું છે. ઈરાન પાસે અત્યંત અત્યાધુનિક શસ્ત્રો અને ડ્રોન છે. અમેરિકા અને યુક્રેન આનાથી ચિંતિત છે. ઈરાને પણ તેના પરમાણુ કાર્યક્રમોને લઈને અમેરિકાને ટેન્શન આપ્યું છે. યુક્રેન યુદ્ધમાં ઈરાન એકમાત્ર એવો દેશ છે જે ખુલ્લેઆમ રશિયાને હથિયારો સપ્લાય કરી રહ્યો છે.
SCOમાં ઈરાનના પ્રવેશને કારણે ભારત પર અસર
ભારતની કૂટનીતિનો આ સુવર્ણ તબક્કો છે. પીએમ મોદીના પ્રભાવશાળી નેતૃત્વનું પરિણામ છે કે ભારતે એકબીજાના દુશ્મન એવા બંને દેશોને પોતાના મિત્ર બનાવી રાખ્યા છે. ઈરાન સાથે પણ એવું જ છે. ઈરાન અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે ઉગ્ર દુશ્મનાવટ છે અને ઈરાન અને અમેરિકામાં પણ 36નો આંકડો છે. આમ છતાં આ ત્રણેય દેશો ભારતના મિત્ર છે. ઈરાન SCOનું સભ્ય બનવાથી રશિયા સાથે ભારતની સ્થિતિ પણ મજબૂત થશે. ભારતને સંરક્ષણ ક્ષેત્રે ઈરાનની અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીનો લાભ મળશે.
ઈરાનનું ચાબહાર બંદર ભારતને વરદાન
ઈરાન SCOનું સભ્ય બનવાથી ભારત સાથે તેની નિકટતા વધશે. અત્યારે બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો સામાન્ય છે, પરંતુ બહુ ઊંડા નથી. ચાબહાર પોર્ટથી ભારતને સૌથી વધુ ફાયદો થવાનો છે. તે ભારત માટે આર્થિક, વ્યૂહાત્મક અને વ્યાપારી રીતે મહત્વપૂર્ણ છે. તેમાં શાહિદ કલંતરી અને શાહિદ બેહેશ્તી બે અલગ-અલગ બંદરો છે. તેમાંથી શાહિદ બેહેશ્તી એક ભારતીય ફર્મ દ્વારા સંચાલિત છે. આ બંદર મધ્ય એશિયાના દેશો સાથે કનેક્ટિવિટી માટે સીધો દરિયાઈ માર્ગ છે. આનાથી ભારત માટે તેની સપ્લાય ચેઇનને મજબૂત કરવામાં સરળતા રહેશે. તે ભારતને સીધું અફઘાનિસ્તાન સાથે પણ જોડે છે.
ચીન સામે વ્યૂહાત્મક શસ્ત્ર
ચાબહાર બંદર ચીન સામે ભારત માટે વ્યૂહાત્મક અને વ્યૂહાત્મક હથિયાર જેવું છે. વાસ્તવમાં, ચીન-પાકિસ્તાન ઇકોનોમિક કોરિડોર (CPEC) સાથે અરબી સમુદ્રમાં ચીનની હાજરીનો સામનો કરવા માટે આ બંદર ભારત માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થશે. જ્યારે ચીન ગ્વાદર પોર્ટ વિકસાવવા માટે પાકિસ્તાનને મદદ કરી રહ્યું છે. જેથી તે ભારતને વ્યૂહાત્મક દૃષ્ટિકોણથી ઘેરી શકે. જો ચાબહાર પર ભારતની પકડ વધુ મજબૂત બને છે તો તે ગ્વાદરથી માત્ર 72 કિમી દૂર છે. અહીંથી ચીનને ટાર્ગેટ કરવું ખૂબ જ સરળ રહેશે. ચીન અને ઈરાન વચ્ચેના સંબંધો પણ જટિલ છે. તેઓ ભારત તરફ વધુ ઝુકાવ ધરાવે છે. ઈરાન-પાકિસ્તાનના સંબંધો પણ બહુ સારા નથી. ઈરાનના અન્ય સભ્ય દેશો સાથે સામાન્ય સંબંધો છે.
